Untitled Document

Evrenin ve fizik biliminin en gizemli sorunlar�ndan biri olan 'anti-madde'nin �svi�re`nin atomalt� par�ac�k h�zland�r�c� laboratuvarunda elde edilmesi i�in �al��malar h�zland�r�ld�. Frans�zca`dan eski k�sa ad� CERN (Conseil Europeen pour la Recherche Nucleaire: Avrupa N�kleer Ara�t�rma Kurumu) olan, Cenevre`deki Avrupa Atomalt� Par�ac�k Fizi�i Laboratuvar�, be� y�l �nce ilk kez saniyenin 40 milyarda biri s�resince ba�ar�lan i�i, daha uzun s�reli olarak deneye a�maya �al��yor.

CERN uzmanlar�, planlar�n�n, 'anti-hidrojen' elde etmek oldu�unu bildirdiler. B�ylelikle, CERN`de 5 y�l �nce anti-madde ``varl��n�n`` saptanmas� saniyenin 40 milyarda biri s�resince ba�ar�l�rken, bu kez anti-madde atomlar� ``yava�lat�larak``, bu konuda daha uzun s�reli olarak kan�t kaydedilmesine �al��lacak.

Bilim adamlar�, anti-maddenin gizemini ��zmek i�in b�y�k u�ra� veriyorlar. Fizik�ilerle astrofizik�iler, anti-maddenin, evrendeki ``geleneksel madde``nin kar��t� olman�n yan� s�ra aynas� oldu�unu d��n�yorlar. Evrenin do�um an�na ili�kin kuram olan ``B�y�k Patlama`` ile birlikte e�it oranda madde ve anti-maddenin, bo�lu�a (uzaya) ``bir noktadan`` yay�ld��n� d��nen bilim adamlar�, yaln�z maddeden olu�mu� g�r�nen ``bug�nk�`` evrende kay�p anti-maddenin nereye gitti�ini ara�t�r�yorlar. Modern fizikte ilke olarak madde ve anti-maddenin birbirini yok etmi� olmas� gerekti�i de d��n�l�yor. ``B�y�k Patlama`dan sonra evrenin yap�m� i�in yeterli madde kalm��t�`` diyen astrofizik�iler, kaybolan anti-maddeye ait izlerin bug�n sadece evrenin derinliklerinden gelen kozmik ��nlarda ve yery�z�ndeki par�ac�k h�zland�r�c�lar�nda ``g�r�lebilece�ini`` hesapl�yorlar.

Tam 27 kilometre uzunlu�unda �evresi olan dev laboratuvar ayg�t� atomalt� par�ac�k h�zland�r�c�s�yla �nl� CERN`de, anti-maddenin inceleme kayd� i�in ``uzun s�reli`` anti-madde elde edilmesi amac�yla, bu sefer k��k �apl�, �evresi 185 metre olan ``yava�lat�c�`` atom ayg�t� kullan�lacak. CERN bilim adamlar�, anti-hidrojen atomlar�na bakarak, bunlar�n aynen hidrojen atomu gibi davran�p davranmad��n� anlamaya �al��acak. CERN`de s�rf bu konuyla ilgili �� projeden birinin yetkilisi Rolf Landua, ``Bir amac�m�z, `Evren s�rf anti-maddeden yarat�lm�� olsayd� bug�nk� evrenle ayn� olur muydu` sorusunun yan�t�n� da almakt�r`` dedi ve �unu ekledi: ``Anti-madde, maddeden y�z milyarda bir oran�nda bile `de�i�ik` ��karsa, bu evrenin neden maddeden yap�ld��n�, anti-maddenin ni�in yok oldu�unu a��klayabilecektir.``

CERN`deki atom yava�lat�c�s�, 27 km �evresi olan par�ac�k h�zland�r�c�s�nda olu�turulan protonlar�n kar��t� anti-protonlar� bir araya toplayarak, onlar� ��k h�z�n�n 10`da 1`ine (sayinede 30 bin km) kadar yava�lat�yor. Anti-protonlar, sadece protonlar� ``yok ediyor``. Elekromanyetik alanda sa�lanabilen anti-protonlar, ola�an atomlar�n i�ine zerkedilebiyor. Bunun i�in bu a�amadan sonra pozitronlar, yani radyoaktif bir kaynaktan ��yan anti-elektronlar, anti-protonlara eklenecek. B�ylelikle nas�l bir protonla bir elektron, hidrojeni do�uruyorsa, bir anti-protonla bir pozitron da anti-hidrojeni do�urabilecek. Bu a�amayla birlikte �ok �ok d��k s�cakl�kta lazer ��n� bombard�man�na tutulacak anti-hidrojenin, hidrojen atomundan farkl� ``davran�p`` davranmad��n�n izlenmesine �al��lacak. K�saca, anti-atomlar�n birbirleriyle ili�kilerinin atomlar gibi olup olmad��na yak�ndan bak�lmak isteniyor.

Anti-maddeyle ilgili �� projeden, k�sa ad� ``ATHENA`` olan projenin sorumlular�ndan Rolf Landua, ``Y�l sonuna dek ilk anti-hidrojen atomunu elde etmeyi umuyoruz. Bunu zaptetmek i�in de yeni cihaz geli�tiriliyor`` dedi ve anti-madde �zerine ilk kapsaml� analizin 2002 y�l� sonuna dek geli�tirilmi� olaca��n� bildirdi. Asl�nda anti-madde ``sorunu`` olan ve ayn� zamanda evrenin neden ``var`` oldu�unu ilgilendiren bir sorun. Landua, ``Anti-maddenin anla��lmas�, evrenimizin ni�in var oldu�una ili�kin ipucu verebilir. Bu ipucunun ne olabilece�i hi� belli de�il. Biz insanlar, soruyu soruyoruz ve do�a bize yan�t�n� veriyor. Yeterince ak�ll�ysak, yan�t� anl�yoruz`` ifadesini kulland�. CERN projesi, anti-maddenin gizemini ara�t�ran �� b�y�k uluslararas� �al��madan biri. ABD`nin California eyaletindeki Stanford Linear Par�ac�k H�zland�r�c� Merkezi`nin y�r�tt�� BaBar projesi ile Japonya`da ba�kent Tokyo yak�n�nda Tsukuba kentindeki Ulusal Y�ksek Enerji Merkezi`nin (KEK) Belle projesi de ayn� sorun �zerinde u�ra��yor. BaBar ile Belle, anti-maddeyle ilgili �al��malar�n� iki hafta �nce Japonya`da yap�lan Uluslararas� Y�ksek Enerji Fizi�i Konferans�`na sundu. Ad�n� n�kleer �a��n en b�y�k fizik�ilerinden �talyan as�ll� Amerikal� bilim adam�, 1938 Nobel Fizik �d�l� sahibi Enrico Fermi`den (1901-1954) alan Chicago �niversitesi ``Fermi Ulusal B�y�k Par�ac�k H�zland�r�c�s� Laboratuvar�`ndan Kurt Riesselmann, ``Evrende maddenin t�pk�s�, yani aynas� olup olmad��n� ger�ekten anlamak i�in zerreciklerin nas�l hareket etti�ine bakmak zorunday�z`` diyor. Baz� bilim adamlar�, madde ile anti-maddenin �arp��t�r�lmas�yla ortaya ��kacak muazzam enerjiden, ileride �ok uzun mesafeli uzay yolculuklar�nda yararlan�labilece�ini d��n�yorlar. Riesselmann, bunun i�in vaktin �ok erken oldu�unu s�yl�yor.